Wyjście z pętli w BPMN

Ostatnio kilkakrotnie dzwonił do mnie „tajemniczy” numer prywatny. Domyślałem się, że to może być Bank lub inna instytucja. Kilkakrotnie próbowałem odebrać – albo mi się nie udało albo nie słyszałem. Zawsze pozostaje opcja „oddzwonię”, ale nie tym razem – na „Numer prywatny” nie da się oddzwonić. Jeden raz , udało się odebrać i usłyszałem tylko „Proszę czekać na zgłoszenie się operatora”. Pomyślałem – o mają automatyczne wybieranie numeru. Dobra, myślę, poczekam pół minuty, bo więcej nie byłem w stanie. Po pół minucie muzyczki, rozłączyłem się. I niestety brakowało mi jednego, informacji kto i dlaczego dzwoni. Po kilku dniach wreszcie się im udało, po odebraniu usłyszałem natychmiast miły głos operatora, który przedstawił się, wygłosił formułkę i przeszedł do rzeczy. Wysłuchałem go do końca. Następny raz już nie zadzwonili.

Powyższą sytuację można sobie wyobrazić jak pętlę per odbiorca kampanii. Zgodnie z definicja pętli (ang. loop) z matematyki umożliwia cykliczne wykonywanie ciągu czynności („pobranie rekordu, sprawdzenie statusu, wybranie numeru”) określoną liczbę razy, do momentu zajścia pewnych warunków („odbyto rozmowę” – status sprawdzany na bramce), dla każdego elementu kolekcji (działanie wykonywane dla każdego rekordu kampanii) lub w nieskończoność.

Kolejne czynności: sprawdź czy rozmowa się odbyła, wybierz numer, połącz z operatorem (gdy nie jest wolny, poinformuj o oczekiwaniu), a po rozmowie pomiń danego odbiorcę z kolejnego telefonu. Wyjściem z pętli jest zdarzenie „Odbyto rozmowę”. A zdarzenia: „Brak połączenia”, „Połączenie zerwane”, „Odbiorca niedostępny” powodują powtórzenie czynności dla danego odbiorcy.  Odczułem to na własnej skórze – a dzwoniący odczuł wszystkie powyższe zdarzenia z mojej strony. Powyższy diagram w BPMN obrazuje taką sytuację. Zobrazowana pętla, w sytuacji braku odebrania telefonu przez odbiorcę, jest nieskończona – należałoby dodać warunek o ilości prób lub maksymalny czas od rozpoczęcia kampanii do ostatniego telefonu.

Reklama

Asocjacje w BPMN

Komentarz do poprzedniego wpisu o obiektach danych w BPMN wskazał jedną kwestię o której nie napisałem przy okazji umieszczania obiektów na diagramie. Połączenie obiektu danych z krokiem procesu odbywa się za pomocą tzw. asocjacji (ang. Association).

Zgodnie z uwagą wygląd asocjacji wskazuje na rodzaj powiązania:

• asocjacja bez strzałek oznacza dostęp do danych – na powyższym diagramie między krokiem “Zarejestruj zlecenie” i elementem “Baza zleceń” (kolekcja obiektów, ang. Data Store).
• asocjacja ze strzałkami oznacza dane wejściowe lub wyjściowe – na powyższym diagramie dla obiektów wejściowych strzałka na asocjacji jest w kierunku kroku procesu, dla wyjściowych w stronę obiektu danych.

Dodatkowo na diagramie  (w BPMN) występuje obiekt danych (obiekt Zlecenie), który najpierw jest wyjściem z kroku (zapisane zostały dane). Ma oznaczony status. Dalsza praca odbywa się na takim obiekcie, będącym wejściem do kolejnego kroku (krok pobiera dane). Korzystając z aplikacji do przygotowania diagramu procesu, trzeba uważnie stosować typy powiązań.

Asocjacje są także wykorzystywane do łączenia innych obiektów – np. tekstu (ang. Text annotation) – jak w przypadku powyższego diagramu element zawierający dodatkową informację o kroku.

Obiekty danych w procesie BPMN

Kolejnym etapem realizacji zlecenia w serwisie samochodowym, była kwestia płatności I otrzymanie potwierdzenia. Otrzymałem wydruk zlecenia z kwotą, statusem oraz wykonanymi czynnościami. Przyglądając się zleceniu zauważyłem, że składa sie ono z informacji uzyskanych od Klienta, danych wprowadzonych przez operatora i danych z rejestru części dostępnych w serwisie. Elementy to obiekty danych, które razem tworzą zlecenie. Operacje na tych danych pokazuje poniższy diagram BPMN.

Obiekty danych są z jednym z elementów procesów w BPMN. Mogą informować o danych służących do realizacji zadań przez użytkownika w systemie, obiektach wykorzystywanych przez samą aplikację oraz efektach działania aplikacji. Na diagramie zaprezentowano przykłady. Obiekt (ang. Data Object), na którym działa proces, ma wskazane różne statusy – Zarejestrowany, Wydrukowany. W tym celu wykorzystuje się element BPMN oznaczony poprzez prostokąt z “zagiętym rogiem”. Obiekty wejściowe (ang. Data Input) są oznaczane pustą strzałką, a obiekty wyjściowe (ang. Data Output) – pełną strzałką.

W tym wypadku obiekt Zlecenie można potraktować jako złożenie danych kluczowych i danych zawartości. Proces jest sterowany przez operatora.

Jak „podejmowane” są decyzje w procesie w BPMN?

Niektóre sklepy komputerowe stosują praktykę, że podczas rozliczania transakcji weryfikują cenę produktu z wewnętrzną bazą/stroną internetową. Klient wybierając produkt na półce prosi o jego udostępnienie, a następnie decyduje się bądź nie na jego zakup. W takim sklepie mówiąc, że jest zainteresowany, może usłyszeć, że cena jest wyższa, niższa lub taka sama. Poniższy przykładowy diagram w BPMN prezentuje właśnie taki proces – jest to proces, którego rzeczywiście doświadczyłem. Pozostawiłem pewne elementy bez ostatecznego rozwiązania, ponieważ każdy mógłby zachować się inaczej, sklep mógłby postąpić inaczej. Nie będę wskazywał jak postąpiłem, nie jest to istotne z punktu widzenia tematu, który chcę poruszyć.

W trakcie takiego procesu mamy różne momenty decyzyjne, oznaczone przez znaki w kształcie rombów na diagramie. W tym wypadku zostały zastosowane elementy charakterystyczne na diagramów w BPMN. Takie sytuacje zakupowe są idealnym przykładem do prezentacji elementów decyzyjnych na procesie. W powyższym przykładzie obydwa zastosowane elementy – „z pięciokątem w środku” oraz „z krzyżykiem” – oznaczają przypadki, gdy tylko z jedna z dalszych ścieżek diagramu może zostać zastosowana. Są one wyłacząjące się (ang. exclusive).

Pierwszy z nich – „z krzyżykiem” – opiera się na weryfikacji warunku, sprawdzeniu wartości dla określonych danych (ang. exclusive data-based). W przykładzie następuje sprawdzenie warunku dotyczącego ceny (na diagramie specjalnie go nie umieściłem aby to omówić w treści). Klient sprawdza, czy zawiera się w kwocie, którą przeznaczył na zakup. Sprzedawca porównuje dwie ceny – cenę z spółki i cenę z systemu. W zależności od wyniku następują różne komunikaty.

Drugi z nich – „z pięciokątem w środku” dotyczy oczekiwania na zdarzenie innej osoby, klienta, jako wynik jego zachowania, zrealizowanych działań (ang. exclusive event-based). W niniejszym przykładzie jest to wynik analizy produktu przez Klienta. Tak naprawdę sprzedawca może jedynie czekać, ponieważ nie wie co sprawdza Klient i jaka będzie jego ostateczna decyzja. Oczekuje określone zdarzenia – chcę kupić lub rozmyśliłem się. Można by jeszcze dodać opcję – chciałbym zobaczyć podobne produkty albo wróci do początku procesu.

SIPOC na bazie diagramu BPMN

W wielu przedsiębiorstwach, które udostępniają swoim pracownikom – np. pracownikom obsługującym klientów – system informatyczny, funkcjonuje proces obsługi zgłoszeń błędów/problemów. Proces ten funkcjonuje obok zwykłych/głównych procesów (ang. core processes), wspieranych przez system informatyczny i w których biorą udział pracownicy. W kontekście systemu informatycznego pracownik staje się użytkownikiem (albo inaczej patrząc aktorem).

Ideę takiego procesu obrazuje poniższy diagram w BPMN.

W jednym z ostatnich wpisów wspomniałem o diagramie SIPOC. Jest on używany do zobrazowania przepływu pracy. Po rozwinięciu poszczególnych liter nazwy – umieszczonych także w odpowiednich miejscach na diagramie – mamy następujące elementy:

• Supplier (S), czyli Dostawca – oznacza podmiot, który dostarcza informacje, zasoby do realizowanego procesu. Na powyższym diagramie jest to użytkownik systemu, który zgłasza problem – oznaczony przez (S).
• Input (I), czyli zasoby wejściowe – oznacza informacje, zasoby dostarczane przez Dostawcę. Powyżej jest to zgłoszenie problemu/błędu z jego opisem, czasem wystąpienia, identyfikatorem transakcji/błędu, danymi identyfikacyjnymi użytkownika. Obiekty oznaczone przez (I).
• Process (P), czyli proces – działania w określonej kolejności, które wykorzystuję zasoby wejściowe w celu zwiększenia ich wartości lub wytworzenia efektu końcowego (wyjściowego). W tym wypadku jest proces ze wskazanymi czynności zmierzającymi do znalezienia rozwiązania. Uczestnicy procesu analizują dostarczone informacje przez użytkownika. Wykorzystują przekazane dane kontaktowe w celu uzyskania dodatkowych wyjaśnień. Proces (P) składa się z kroków „Analiza zgłoszenia”, „Poszukiwanie rozwiązania” oraz „Wybór/Wskazanie rozwiązania”.
• Output (O), czyli efekt wyjściowy – oznacza informacje, zasoby dostarczane przez proces. Na diagramie jest to rozwiązanie (jego opis), oznaczony przez (O).
• Customer (C), czyli klient – oznacza podmiot, który otrzymuje efekt wyjściowy. W tym wypadku jest to inicjatora zgłoszenia, oznaczony przez (C).

Więcej o diagramie SIPOC można przeczytać u źródła (Six Sigma).

BPMN – wyjątki w procesie

Wśród pojęć w metamodelu występuje także element wyjątku: [punkt 10.] Wyjątki (ang. Exceptions).

Poniższy diagram prezentuje moment wystąpienia – w ramach realizacji kroku „Przygotowanie przesyłki” (element wcześniej prezentowanego procesu) – takich wyjątków jak:

• brak papieru w drukarce
• brak atramentu
• brak opakowania

Wszystkie zostały zaprezentowane jako zdarzenie „error” (błąd).
Obok znajduje się także zdarzenie „Materiały dostępne”, które pozwala na kontynuowanie procesu w odróżnieniu od powyższych, dla których inicjowany jest proces rozwiązania.

BPMN – dalsza analiza procesu

Wśród pojęć w metamodelu zostały wymienione między innymi następujące:

• [punkt 1.] Zadanie Wejścia/Wyjścia (ang. Task I/O)
• [punkt 3.] Cechy jakości (ang. Quality Attributes)
• [punkt 5.] Strumień kontroli (ang. Control Flow)
• [punkt 6.] Kierowanie danymi (ang. Data Handling)
• [punkt 8.] Role (ang. Roles)
• [punkt 9.] Zdarzenia (ang. Events)
• [punkt 13.] Dane statystyczne (ang. Statistical Data)

Niektóre z nich – 1, 5, 6, 8, 9 – zostały wykorzystane na zamieszczonych diagramach podczas prezentacji warstwy implementacyjnej – cały proces oraz podproces.

Przykładowo:

• „Zadanie wejścia/wyjścia” to „ProduktDostarczony”
• „Strumień kontroli” to połączenie między krokami „Potwierdzenie zamówienia” a „Analiza danych zamówienia”
• „Kierowanie danymi” to połączenie między „Złożenie zamówienia” a „Przygotowanie zamówienia”
• „Role” to obiekt „Wykonanie: Pracownik”
• „Zdarzenia” to „Produkt dostępny”

Biorąc pod uwagę drugi z diagramów – tzn. podproces – można dodać do niego kolejne informacje: „Cechy jakości” oraz „Dane statystyczne”. Są to informacje, które można zebrać analizując wykonanie całego procesu. Istotne jest jednak to, aby w odpowiednich miejscach została zachowana informacja, która pozwoli na późniejszą analizę. Mogą to być następujące informacje:

• „data/czas rozpoczęcia” i „data/czas zakończenia” poszczególnych kroków;
• „oczekiwany czas wykonania określonych kroków” – aplikacja wspierająca wykonanie procesu może przypominać o zbliżających się terminach, bądź opóźnieniu;
• „wyjątki”/”niezaplanowane zdarzenia” – np. brak papieru w drukarce, wygaśnięcie umowy z pośrednikiem. Mogą to być bardziej lub mniej trywialne zdarzenia.

Są to informacje, które mogą się znaleźć w szczegółowym opisie danego procesu, aby nie przepełniać podstawowego diagramu. W momencie zapisu daty/czasu może nastąpić porównanie z założonymi czasami realizacji procesu. Takie elementy zostały zaprezentowane na poniższym diagramie.

Przykład w BPMN

Na diagramie zostały zaprezentowane elementy BPMN:

• zdarzenie początkowe (ang. start event)
• zadanie (ang. task)
• łącznik przepływu (ang. flow connector)
• łącznik przesyłania wiadomości (ang. message connection)
• pole (ang. pool)
• zdarzenie końcowe (ang. end event)

Elementy BPMN

W ramach BPMN są wykorzystywane elementy, które można podzielić na określone grupy:

• Obiekty odnoszące się do sekwencji/przepływu procesu (ang. Flow Objects) – zdarzenia, czynności, obiekty decyzyjne („bramy”),
• Obiekty odnoszące się do połączeń między obiektami przepływu (ang. Connecting Objects) – sekwencja elementów, komunikaty, informacje dodatkowe,
• Obiekty grupujące inne elementy procesu w grupy o określonym znaczeniu (ang. Swimlanes),
• Obiekty rozszerzające podstawową składnię i interpretacją diagramu procesu – ang. Artifacts – obiekty danych, grupowanie informacji, informacje użytkownika.

Trochę o notacji BPMN

BPMN jest metodą bazującą na technikach wykorzystywanych w diagramach przepływu, która pozwala tworzyć diagramy procesów biznesowych. Notacja BPMN posiada skończony i jednoznacznie zdefiniowany zbiór elementów graficznych, które pozwalają na budowanie diagramów zrozumiałych zarówno przez projektantów procesów, analityków, jak i kadrę zarządzającą.

BPMN „spełnia” zasady tworzenia metamodeli dla języków modelowania procesów biznesowych, przez co jest bardzo elastycznym narzędziem. Diagram może być zmieniany na każdym etapie życia procesu: od stworzenia, poprzez rozwój, wykonanie, monitorowanie i analizę procesu.

W przypadku notacji BPMN należy podkreślić następujące zalety:

• Czytelność – graficzna reprezentacja jest bardziej zrozumiała niż kod języka, np. xml, na którym jest oparty język BPML.
• Jednoznaczność – wynika to z definicji pojęć i postaci elementów graficznych w notacji. Jest zrozumiała dla różnych grup odbiorców.
• Elastyczność – możliwość zastosowania do różnego typu procesów.
• Możliwość zapisu diagramu w języku BPML.